Isoleren en Energie besparen

Klik op het hoofdstuk waar je meer over wilt weten
1. Algemeen
2. Uitgangspunten
3. Meetmethodes
4. Vormen van energievoorziening en installatiewerk
5. Isoleren en ventileren
6. Isoleren van de wand, plafond en vloer
7. Isoleren van het dak
8. Ventileren
9. Tochtstrips
10. Isolatieglas
11. Folies
12. Lastige vragen en oplossingen
13. Mijn advies, wat nu te doen
14. Wintertips

Van de informatie-avonden over deze onderwerpen is een registratie (film) gemaakt: Het isoleren van oudere huizen.
Deze kunt u op de site van Duurzaam Hengstdal bekijken! Klik hier voor de link (film bevat 5 thema’s – apart aan te klikken). De eerstvolgende informatieavonden zijn op 10 oktober (over warmtepompen) en 14 november 2023 (over ventileren): in de Thiemeloods. Graag per mail aanmelden: kantoor@veerdonkbouw.nl

1.Algemeen

Zelf grip krijgen en houden op het isolatieproces en energiebesparing

Dit is voor iedereen en dus ook voor ieder huis anders.

Waar komt deze problematiek in een keer vandaan?

Al in 1972 waarschuwde De Club Van Rome voor de gevolgen van ongebreidelde economische groei in hun manifest “de grenzen aan de groei”. Ze voorzagen een ingewikkelde opgave.

De opgave van de drie transities:

klimaatopgave: groei is een risico voor het klimaat / uitputting van de aarde en zijn natuurlijke bronnen
energietransitie: van het aardgas af: Groningen en het einde in zicht van fossiele brandstoffen
circulaire economie: natuurlijke materialen, her- en vernieuwbaar gebruik en minder afval

Niks nieuws dus maar nu moeten we afrekenen. Onder andere voor de ons, o.a. door de Groningse gasbel, gegeven welvaart en de “het kan niet op” groei van de afgelopen jaren. We krijgen nu de rekening gepresenteerd.

De beste manier om hier aan bij te dragen is bewuster om te gaan met de wereld om ons heen en zeker de directe wereld om ons heen. Want daar kunnen we zelf direct het verschil maken. Als het gaat om het wonen is actie 1: zorgen dat je zo min mogelijk energie nodig hebt en verbruikt bij het wonen en werken. Isoleren en energiebesparen is het devies. Wonen is weer een werkwoord geworden.

De aanleiding van deze avond zijn de veel gestelde vragen over die ingewikkelde problematiek van isoleren, verwarmen en de hoeveelheid oplossingen. En iedereen die je vraagt draagt ook nog eens andere oplossingen aan en zien andere problemen.

Daarbij is er een doel gesteld om in 2050 alle gebouwen en panden voor bedrijvigheid en bewoning van het aardgas te hebben. Dit houdt in dat we nog dertig jaar hebben voor die zes miljoen gebouwen die er in Nederland staan. Dit houdt in duizend panden per dag.

Ook dit is een absolute onmogelijk voor de bouwwereld om aan deze vraag het hoofd te bieden. Daar komt nog bij dat door de recente crisis in de bouw bijvoorbeeld 1/3 van bouwend Nijmegen is verdwenen. Hoe moet dit dan? Een feit is dat ieder gebouw of woonhuis een gebruiker en/of een eigenaar heeft. Die moet zelf de koers gaan bepalen en hier zelf mee aan de gang. Door kennisoverdracht kan iedereen beter die aangedragen oplossingen voor zijn huis beoordelen. Isoleren is de belangrijkste bijdrage op dit moment aan de energietransitie. Het installatiewerk is volop in ontwikkelingen. Dit kost tijd. Hopelijk krijgen we die tijd.

Mijn advies: neem de tijd en laat je niet gek maken.

Nu is belangrijk: wat heeft mijn huis nodig, wat zijn de zwakke plekken, wat vind ik zelf nodig / comfort-verbetering en wat is me dat waard, qua energie en geld in combinatie met externe financieringen, subsidies en garantstellingen en eventueel zelfwerkzaamheid.

Het uitgangspunt is: van het gas af, dus de focus ligt op het energieverbruik voor het verwarmen van het huis, koken en warmwater-toestel. Het is een complexe combinatie van isoleren, installatietechniek en minder energie verbruiken, rendement-verbetering van de c.v. installatie.

Dit brengt ons nu bij de kern van deze informatieavonden: basis bouwfysica, bouwtechniek en materiaalgebruik met elementaire kennis over ventileren en verwarmen.

Hier onder enkele van die vele vragen waarop ik probeer op deze informatieavonden de antwoorden te geven:

waarom werkt isoleren en verwarmen voor iedereen anders
hoeveel bespaar je door bewuster te wonen
waarom is alleen een open raam in de douche niet goed genoeg om te ventileren
wat zijn de nadelen van spouwmuurisolatie
hoe voorkom je condensatie in de constructie
wat is luchtdicht en damp-open bouwen
hoe meet je waar de meeste kou vandaan komt in de woning
wat zijn de beste isolatiematerialen en hun toepassingen
waarom heeft het vaak geen zin om het hele huis te isoleren en te verwarmen
moet de gang ook altijd verwarmd worden
hoeveel gas verstook je en hoeveel gas verkook je
wat is een lage temperatuurverwarming
kunnen bestaande radiatoren gebruikt worden voor lage temperatuurverwarming
hoe isoleer je monumentale schuiframen en stolpdeuren
hoe regel je de bestaande c.v. installatie in
wat is tripel-glas en monumenten-glas
wat is een koude-brug en hoe meet je die
wat is een damp-dichte, damp-open en vochtvariabele folie en hun toepassing
hoe werkt een decentrale of een balans-ventilatie-systeem
kan er een vloerverwarming op een houten balklaag gelegd worden
wat zijn de verschillende mogelijkheden van verwarmen

2. Uitgangspunten

Voor ieder huis en iedere bewoner gelden andere waarden

1. tocht
2. koude oppervlakken
3. de lucht binnen is koud

Er zijn drie mogelijkheden van verwarmen:

1. stralingswarmte: met een warmtebron of warm oppervlak, of infra rood
2. convectiewarmte: luchtverwarming = snel, nog meer te versnellen door gericht gebruik van een ventilator
3. geleidingswarmte: kruik, stoof of elektrisch verwarmde kleding of oppervlak

De uitgangspunten bij isoleren

komt er vochtige lucht op een koud oppervlak, dan krijg je condens
vochtvariabele dampremmende folies: dampdicht naar buiten / damp-open naar binnen
het beste voor het binnenklimaat is dampopen en luchtdicht bouwen
de minimale isolatiewaarde : wand/vloer 3,5-4 KW/m2 voor het dak 5 KW/m2
het combineren van het oude en het nieuwe duurzaam

overzicht van de energiebesparende maatregelen

isoleren van het dak, de gevels, vloeren / van binnen of van buiten
toepassen van isolerende beglazing HR++ of tripel glas
het verbeteren van de kierdichting om en in de kozijnen, ramen en deuren
mechanische of gebalanceerde ventilatie en/of ontluchting
HR ketel / afstellen / inregelen / leiding isolatie / lage temperatuur
isoleren van de warm waterleidingen / zonneboiler combinatie / doorstroom-apparaat
elektrische dynamische, lucht- water- of aardwarmtepomp (horizontaal of verticaal)
individuele energiekosten bemetering per apparaat
p.v. panelen of collectoren op het dak (eventueel in combinatie met de c.v. ketel)

3. meetmethodes

meetmethodes:
Tocht: de blower-door-test
Onderzoek in constructies: de inspectie-camera
Koude oppervlakken: thermografische of warmtebeeld camera
Oppervlakte temperatuur: meting van de binnen-wand-temperatuur
Warmte en energie-balans: een warmteberekening
Stook- en kookverbruik: vergelijk de gasmeterstanden in zomer en winter

4. Vormen van energievoorziening en installatiewerk

Vormen van energievoorziening in combinatie met verwarmings-systemen

all electric: zonnepanelen en gebruik maken van lucht- aard en waterwarmtebronnen met elektrisch aangedreven apparatuur, individueel of collectief
warmte – koude opslag in de bodem
warmtenet: de warmte komt kant en klaar de woning binnen van een externe bron
een alternatief gas: biogas / waterstof / mengsel
de verbranding van biomassa; hout of palletkachel / finoven in combinatie met elektrisch koken
het solar-freezer-systeem; de energie gebruiken uit de water-ijs-fase

5. Isoleren en ventileren

Uitgangspunten voor isolatie-materiaalgebruik:

gebruik isolatiematerialen die vocht kunnen bufferen. Opnemen en ook weer afstaan. Dit zijn vaak natuurlijke of gerecyclede materialen van hout of papier, vlas, katoen of wol, zoals Gutex producten of isolvlas
voorkom condens in de constructie door:
ventilatie, dit kan als het verkeerd wordt uitgevoerd weer leiden tot tocht en kou. Dus niet met buitenlucht ventileren aan de warme zijde van het isolatiemateriaal
door het gebruik van folies om damp-transport naar koude dampdichte oppervlakken zoals dakbedekking, staal of pvc tegen te gaan, anders ontstaat er condens op deze oppervlakken, wat dan weer kan leiden tot rot en/of roest.
gebruik een vochtvariabele folie om damptransport in de constructie tegen te gaan maar wel ventileren van een constructie naar binnen mogelijk te maken

6. Isoleren van de wand, plafond en vloer

WAND

de voorzetwand in combinatie met wandverwarming,.
de voorzetwand met voorzetkozijnen
het warmteskin-systeem
spouwmuurisolatie: ook goed kijken naar de dikte, vochtdoorslag en dampdoorlaat
isoleren van de wand aan de buitenzijde: aanzicht verandert

PLAFOND

isoleren van dak of vloer in combinatie met plafond-verwarmings-elementen

VLOER

de houten balklaag altijd geventileerd isoleren
de zwevende dekvloer
het aluminium Tonzon vloerisolatiesysteem
bij een steenachtige vloer isolatielaag aan de onderzijde of een geisoleerde dekvloer

7. Isoleren van het dak

hier onder een uitwerking van de verschillende opties

Dakisolatie voor een schuin dak aan de binnenzijde
Pannen of leien dak:
Gebruik hier een damp-open isolatie aan de binnenzijde onder het dak beschot.
Shingles of zinken dak:
gebruik hier een damp-dichte of bufferende isolatie onder het dak beschot.

Dakisolatie voor een schuin dak aan de buitenzijde
Na-isoleren aan de buitenzijde op het beschot; gebruik dan een na-isolatieplaat met tengels en panlatten.
Na-isoleren met een damp-dichte plaat dan wel goed ventileren onder deze plaat met de binnenlucht.

Isoleren van een plat dak van bitumen of epdm aan de binnenzijde

dit zijn damp-dichte materialen
bij houtflex/isolfloc of een ander bufferend damp-open isolatie-materiaal altijd samen gebruiken met een rondom luchtdicht aangebrachte vochtvariabele folie
gebruik een dampdicht isolatiemateriaal met daar onder een damp-dichte folie (houd de vochtige binnenlucht uit de constructie)
ventileer boven het isolatiemateriaal met de buitenlucht (m.b.v. dak-doorvoeren

isoleren van een plat dak van bitumen of epdm aan de buitenzijde

dit zijn damp-dichte materialen
bij houtflex of een ander bufferend damp-open isolatie-materiaal
altijd samen gebruiken samen met een aangebrachte vochtvariabele folie op het dakbeschot
bij een dampdicht isolatiemateriaal onder de dakbedekking op het dakbeschot moet dit geventileerd worden met de binnenlucht
bij een warm dak constructie komen de roofmate platen op de dakbedekking

8. Ventileren

Belangrijk: binnenshuis is het meestal een onderdruk!
In de constructie

zorg voor een geventileerde ruimte onder of boven de constructie als je condens verwacht

In de ruimten

ventileren en ontluchten in de gangen en ruimten dmv bestaande schoorsteenkanalen of dakdoorvoeren. Door de natuurlijke schoorsteentrek gaat er binnenlucht naar buiten.
mechanische ventilatie: met een ventilator afzuigen per ruimte of gecombineerd via roosters in de ramen, muren of het dak. Eventueel CO2 of hydrologisch gestuurd.
decentrale ventilatie / per ruimte, gebruik makend van een warmte terugwinnings-systeem waarbij de inkomende verse buiten lucht wordt voorverwarmd met de warmte van de uitgeventileerde binnenlucht. Dit systeem zit in de gevel.
balansventilatie-systeem: voert in alle woonvertrekken de gebruikte lucht af, eventueel CO2 of vocht gestuurd en voert de voorverwarmde (wtw) buitenlucht aan de hand van deze bemetering centraal in (in gang of trappenhuis)
via de ramen werkt alleen als dit gespuid gebeurd (ramen tegen elkaar open gezet) dit in verband met de onderdruk. Daardoor komt er bijna alleen buitenlucht naar binnen en geen binnenlucht naar buiten. Door badkamers alleen te ventileren met een raam komt er vaak veel vocht in de rest van het huis. Dus de badkamerdeur dan dicht houden of een ontluchtingskanaal / dakdoorvoer aanleggen.
de centrale gang is in veel oudere huizen wel goed te gebruiken als plenum, als licht verwarmde ruimte om verse lucht het huis in te krijgen door middel van een ventilator/warmtewisselaar of gebruikte lucht af te voeren door middel van een dakdoorvoer op het hoogste punt. De binnendeuren zorgen dan voor de verbinding met de kamers.

9. Tochtstrips

Tocht en tochtstrips

o.a. het Soudal-systeem of van Griffon : schilderbare tape op plaatsen waar het tocht of kiert. Als de kieren te groot zijn, ze eerst te dichten met cement of een schuim.

nieuwe tochtstrips aanbrengen als deze ontbreken of zijn verouderd (hard rubber)
aluminium tochtstrips voor in het kozijn (in de dag) of op het kozijn (renovatie-strips)
Q-lon profielen : makkelijk te verwerken bij reeds afgehangen deuren of ramen en ze blijven veel langer flexibel dus functioneel.
bij dubbele deuren kunnen in het midden alleen tochtstrips bij een aanslag/tongnaald. Als hier een ronde stolpnaald zit moeten de tochtstrips worden ingefreesd of vervangen door een tongnaald
aan de onderkant van de deur: valdorpel of tochtborstel

10. Isolatieglas

Hier onder de isolatiewaarden van de verschillende glastypes op een rijtje. Dit geeft een beeld van de verschillende mogelijkheden en resultaten:

enkel glas:	R = 0,175 m2 K/W
enkelglas met enerlogic folie:	0,290
monumentenglas:	0,290
dubbel glas (afh. van de spouw):	0,333
dubbel glas met enerlogic folie:	0,476
dubbel glas HR:	0,625
dubbel glas HR++ gas-gevuld:	0,833
tripel glas:	1,666

11. Folies

dampdichte folies + luchtdicht aftapen houdt de binnendamp uit de constructie
damp-open folie voor in damp-open constructies b.v. pannendaken etc.
damp-open / waterdichte folie voor op het dakbeschot bij damp-open constructies
vochtvariabele folie: damp-open naar binnen en damp-dicht naar buiten (merken o.a. Intello of Vario KM Duplex van Isover)

12. Lastige vragen en oplossingen

Toch nog kouval bij isolatieglas:
de oplossing is hier tripel-glas te gebruiken

Condens op de zijkant van het isolatieglas:
ventilatieopeningen zijn noodzakelijk of kuststof warm-edge profielen toepassen

Moet er in alle ruimtes dezelfde temperatuur zijn?

concentreer je op de ruimtes waarin geleefd wordt. Als er daarnaast een koude gang zit, die dan ook licht verwarmen. Anders is er veel warmte verlies als de deur open gaat
bij een lage temperatuur verwarming is het zaak deze op een constante temperatuur te houden anders geeft dit veel te veel opstart-energieverliezen

Over spouwmuurisolatie:

als minder dan 3/4 van het wandoppervlak muur is dan heeft dit minder effect,
de spouwmuurisolatie is vaak maar dun dus haalt het isolatieniveau niet.
er kunnen vochtoverslag-problemen ontstaan
door spouwbaarden en rondom de kozijnen zijn er vaak lekken in het isolatievlak

Isoleren van ouderwetse schuiframen:

schuiframen schuiven bij de gratie van dat ze kieren
plaatsen van voorzetglas of voorzetramen of kozijnen
aanbrengen van wissellatten of tochtborstels
functionerend maken van de zomer en winterstand in de belegstukken

Is er vloerverwarming mogelijk op een houten balklaag?

Er zijn een aantal systemen in de handel die op of in plaats van de houten planken voorzien kunnen worden van een vloerverwarming. Ze hebben allemaal een andere dikte.

En bij een andere opbouw: De stijfheid van de vloer is wel van belang. Deze moet dan vaak voorzien worden van een extra onderslag-balk, b.v. Variocomp, Uni-warm, Max 4, Warp-systems, of fermacel-dekvoer-elementen

13. Mijn advies, wat nu te doen

meet waar de slechte plekken zitten in je huis d.m.v. blower-door-metingen en de warmtebeeld-camera. Bepaal de prioriteiten en welke ruimtes bewoon je ?
bestrijd de tocht en isoleer de woonkamervloer
compartimenteer en maak keuzes aan de hand van bewoning en verwarming
optimaliseer je c.v. installatie d.m.v. beter inregelen en boosters onder de radiatoren, weg met die ombouwen
downlood de c.v. handleiding en probeer het een winter uit op een c.v. temp. van 50 graden (de lage-temp.-check)
laat je niet gek maken, bepaal je eigen tempo,

Via mail kunnen vragen eventueel begeleid met foto’s / tekeningen gestuurd worden naar kantoor@veerdonkbouw.nl die ik dan op maat beantwoord. Uiteraard is het handig om eerst deze pagina te lezen evenals de 5 filmpjes te bekijken. Dit geeft een beeld van mijn benadering en de diverse oplossingen en voorkomt veel vragen naar bekend (veronderstelde) wegen.

Verantwoording

Ik heb deze opzet opgesteld vanuit mijn eigen 40 jarige beroepspraktijk van verbouwen en restaureren van de oud(ere) huizen in en om Nijmegen. Er zijn geen rechten aan te ontlenen. Gebruik van de genoemde gegevens is bedoeld voor eigen gebruik en op eigen risico.

14. Wintertips

Draai de temperatuur in huis een graad omlaag / scheelt 7,5 % gasverbuik.
Draag dikke truien – 15 % gasverbuik.
80 % van de bevolking vindt 19,5 graad binnen ok.
Dikke gordijnen geven 40 % minder kou-val bij het glas.
Luiken aan de buitenzijde geven 60 % minder kouval en weren de warmte in de zomer.
Achterzetkozijnen isoleren monumentale enkel glas ramen en geven 80 % minder kouval.
In een raam wat altijd open staat is isolatieglas geen noodzaak.
Het maken van een tochtportaal in de gang zorgt voor een warmere gang.
De vensterbanken die over de radiatoren lopen verminderen de warmteafgifte.
Zet de c.v. watertemperatuur op 55-60 graden (en doe zo de lage temperatuur-check).
De radiatoren moeten rondom 10 cm vrij hangen om goed te kunnen functioneren.
Haal de radiator-ombouwen weg en gebruik radiator-ventilatoren (Boosters).
Isoleer de c.v. leidingen in koude (onverwarmde) ruimtes en dus niet alleen in de kelder.
Vloerverwarming in de woonkamer op een geïsoleerde vloer is de beste actie.
Meet met warmtebeeld-camera en maak alle kieren dicht. Tocht is kou-brenger nr 1!
Gebruik een ventilator in plaats van een open raam om de badkamer te ventileren.
Vervang tochtstrips, goed aansluitend (hoor het zachte rubber als je het raam sluit).
Gebruik raamsluiters die het raam in de tochtstrips dwingen.
Gebruik Q-lon profielen als een makkelijk plakbare tochtstrip op lastige plaatsen.
Gebruik de juiste folies en Houtflex (bufferende materialen) bij het isoleren.
Gebruik zonneschermen, screens of luiken om de zomerwarmte buiten te houden.
Elektrisch verwarmde kleding en vloerkleden zijn comfortabel in een koud huis.
Check op internet : PVT panelen, Bluedec isolatiemateriaal, Gutex en Fineo Glas
Wonen is een werkwoord.